نفقه چیست؟
نفقه به معنای تأمین هزینههای زندگی زن است که شامل خانه، اثاثیه، خوراک، پوشاک، دارو و درمان میشود و از زمان عقد دائم بر عهده شوهر است (ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی). به عبارت دیگر، نفقه حق قانونی زن است و شوهر موظف است آن را تأمین کند.
شرایط پرداخت نفقه
پرداخت نفقه از لحظهای که عقد ازدواج صورت گرفته و زوجین زندگی زناشویی خود را آغاز میکنند، بر عهده شوهر است. البته زن تنها در صورتی مستحق دریافت نفقه است که از شوهر خود تمکین نماید. مطابق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی:
“هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.”
میزان نفقه زن چقدر است؟
قانون میزان مشخصی برای نفقه تعیین نکرده است و ملاک تعیین آن، نیازهای زوجه و شأن اوست. به همین دلیل، در شرایط مختلف زمانی و مکانی، میزان نفقه متفاوت خواهد بود.
در عمل، کارشناس رسمی دادگستری بر اساس تحصیلات، شغل، وضعیت اجتماعی و شرایط اقتصادی زوجین، میزان نفقه را تعیین میکند. وقتی زنی برای مطالبه نفقه به دادگاه مراجعه میکند، محاکم خانواده از کارشناس رسمی استفاده میکنند. کارشناس با بررسی شرایط زوجین و تحقیقات میدانی، مبلغ نفقه را تعیین میکند و پس از ابلاغ، هر یک از طرفین که اعتراض داشته باشد، ظرف ۷ روز میتواند با ذکر دلایل اعتراض خود را اعلام کند. در این صورت، دادگاه میتواند برای بررسی مجدد، نظر هیئت سه نفره کارشناسان رسمی نفقه را جویا شود.
طبق ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی، اگر زن ثابت کند زندگی مشترک با شوهر باعث ضرر مالی، بدنی یا شرافتی او میشود، دادگاه او را به تمکین مجبور نخواهد کرد و در این شرایط نفقه زن همچنان به او تعلق میگیرد.
ترک منزل از سوی زوجه و تأثیر آن بر نفقه
شوهر موظف است منزلی متناسب با شأن و وضعیت زوجه فراهم کند. اگر این منزل مطابق شئونات اجتماعی زن باشد اما حضور در آن باعث تهدید شرافت، سلامت جسمی یا امنیت او شود، ترک منزل توسط زن “نشوز” یا عدم اطاعت محسوب نمیشود و نفقه همچنان به زن تعلق میگیرد.
ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی بیان میکند:
“زن باید در منزلی که شوهر تعیین میکند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شود.”
ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی نیز مقرر میدارد:
“اگر بودن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی، مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن میتواند مسکن جداگانه تعیین کند و دادگاه او را مجبور به بازگشت نخواهد کرد. در این مدت، نفقه بر عهده شوهر است.”
ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه
در صورتی که شوهر از پرداخت نفقه امتناع کند، زن میتواند شخصاً یا با کمک وکیل دادگستری، شکایت کیفری و دادخواست حقوقی ارائه دهد. با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و دریافت مشاوره حقوقی، امکان مطالبه نفقه فراهم میشود و زوجه میتواند حقوق خود را از طریق مراجع قانونی دریافت کند.
ویژگیهای نفقه زن
۱. در صورت توانایی مالی محدود شوهر، زن نسبت به سایر افراد واجبالنفقه مقدم است (ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی).
۲. زن میتواند نفقه گذشته خود را نیز مطالبه کند، در حالی که اقارب فقط میتوانند نفقه آینده را مطالبه نمایند (ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی).
۳. حتی اگر زن توانمند باشد و از نظر مالی مشکلی نداشته باشد، همچنان میتواند نفقه خود را از شوهر مطالبه کند و دریافت نفقه مشروط به فقر زن یا شوهر نیست.
مجازات ترک انفاق
عدم پرداخت نفقه جرم محسوب میشود. زن میتواند با مراجعه به دادسرای عمومی و انقلاب و تقدیم شکواییه، خواستار تعقیب کیفری شوهر شود. در صورت اثبات امتناع شوهر، علاوه بر الزام به پرداخت نفقه، مجازات مقرر در قانون نیز اعمال میشود.
ماده ۵۸ قانون حمایت از خانواده مقرر میدارد:
“هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین نپردازد یا از تادیه نفقه سایر واجبالنفقه امتناع کند، به حبس تعزیری درجه ۶ محکوم میشود.”
تعقیب کیفری منوط به شکایت خصوصی است و در صورت گذشت شاکی، ادامه تعقیب متوقف میشود.

تلفن وکیل در اصفهان